„Diaspora media group“ posetila Manastir Studenicu gradjenog od 1186-1196.g., zaduŽbinu Stefana Nemanje potonjeg Svetog Simeona mirotoČivog, u kome je prvi iguman Sveti Sava od 1207.g., kada je oČeve mosti preneo sa Hilandara u Srbiju, pretvorio manastir u izvoriŠte srpske pravoslavne crkve, pismenosti I prosveĆenosti, medicine, zakonopravila drŽavnosti.
Istorija Manastira Studenice ugrađena je u same temelje srpske duhovnosti i državnosti. Od osnivanja nadalje, posebno staranje i ljubav prema ovoj Lavri ispoljavali su kako vladari i jerarhija srpske Crkve, tako i čitav srpski narod. Podizanjem slavnog Hilandara Sveti Simeon i Sava Srpski pribrojali su sebe i otačestvo «jatu» dobroglasnih grlica bogoljubivih monaških zajednica na Svetoj Gori Atonskoj. Izgradnjom Studenice i prenosom Nemanjinih moštiju u nju, počelo je da kuca samo srce Srpske Pravoslavne Crkve, čija je glava do danas ostala uzvišena i sveta Patrijaršija u Peći. Studenici se neprestano vraćao i sam Sveti Sava, ne zaboravljajući očevu zadužbinu i grobnu crkvu. Sa posebnom brigom osluškivao je damare njenog bića starajući se, i izdaleka, o studeničkom bratstvu i igumanima. Igumanu Spiridonu iz dalekog Jerusalima sa jednog od svojih putovanja u Svetu zemlju (verovatno 1234. godine) piše u Studenicu obaveštavajući ga o sebi sa puno bratske ljubavi, čežnje i brige prema otadžbini, šaljući mu poklone. Domentijan je zapisao dve besede koje je Sveti Sava izgovorio u Studenici, jednu kao iguman ovog manastira, a drugu kao arhiepiskop srpskih i pomorskih zemalja.
Naslednici na tronu Stefana Nemanje, generacijama kroz vekove, pokazali su se kao istaknuti zadužbinari Studenice, bilo materijalnom potporom, bilo izgradnjom novih ktitorija sakralne ili profane namene. Kralj Radoslav, unuk Stefana Nemanje, podigao je oko 1235. godine monumentalnu spoljašnju pripratu ispred Bogorodičinog hrama. Srpski kralj Milutin sagradio je 1314. godine malu crkvu posvećenu svetim Joakimu i Ani, angažujući najbolje vizantijske umetnike.
Na osnovu bakroreza izrađenog 1733. godine u Beču po porudžbini patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente, zna se da se nekada u samom kompleksu Manastira nalazilo čak 14 crkava, od kojih su danas potpuno sačuvane tri, koje su i bogoslužbeno aktivne.
Postepeno potpadanje srpskih zemalja pod osmansku vlast tokom 14. veka i potpuni gubitak samostalnosti u drugoj polovini 15. veka, dovelo je pravoslavnu Pećku patrijaršiju u veoma teško stanje, a njenu samostalnost u neizvesnost. Dolaskom patrijarha Makarija Sokolovića na upražnjeni tron patrijarha srpskog u Peći 1557. godine, nastupa po srpski narod spasonosna obnova Pećke patrijaršije, čime su stvoreni uslovi za oživljavanje crkvenog i duhovnog života. I Studenica je 1568. godine staranjem igumana Simeona i studeničkog bratstva, doživela značajnu obnovu. Manastir je tokom dugog razdoblja turske vlasti delio sudbinu naroda i Crkve. Turci su najpre pretopili olovnu krovnu konstrukciju u municiju. Potom je Studenica opljačkana nakon velikog austrijsko-turskog rata (1683-1699) posle povlačenja austrijske vojske. Spaljena je od strane Turaka 1790. godine. Najveća stradanja pretrpela je za vreme Prvog srpskog ustanka. Posle više od dve decenije boravka van Studenice, mošti Prepodobnog Simona – kralja Stefana Prvovenčanog vraćene su 1839. godine u ovaj manastir.
Bogorodičina crkva Manastira Studenice doživela je, nažalost, i nedovoljno stručnu obnovu 1846. godine. Tada je, kako bi novi sloj maltera za bolje prionuo za zid, pre živopisanja koje je izveo slikar Živko Pavlović, izvršeno «pikovanje», čime su trajno oštećene veoma vredne freske s početka 13. veka. Tom prilikom oštećen je i malterom prekriven pozlaćeni natpis o oslikavanju Bogorodičine crkve iz vremena Svetoga Save, natpis koji je po njegovom nalogu i nacrtu izveden ispod kupole. Sto godina kasnije (1951), pod rukovodstvom arhitekte Miloša Jovanovića, tokom konzervatorsko-restauratorskih radova, ovaj sloj najnovijih fresaka je uklonjen i tada se ukazao ktitorski natpis iz 1208/1209. godine. To je, zapravo, bilo jedno od najvećih otkrića u istoriji srpske crkvene umetnosti u 20. veku.
Obnovu Manastira Studenice u drugoj polovini 20. veka vodila je Država Srbija. U više navrata, u periodu od 1968. do 1987. godine, otkopavani su stari konaci. Od 1986. godine Manastir Studenica je pod zaštitom UNESCO-a. I u naše vreme Država se kontinuirano stara da sve što je u Studenici značajno bude sačuvano za generacije koje stasavaju i generacije koje će doći, što je od neprocenjivog značaja. Samo u toku poslednje decenije otkopani su ostaci monumentalne ktitorske rezidencije Stefana Nemanje, koja je stradala oko 1400. godine, donje zone monaških konaka iz 13. veka i pirga-osmatračnice s početka 15. veka. Svi zidovi, zatečeni prilikom iskopavanja u stanju delimičnog raspadanja, uspešno su restaurirani i konzervirani i danas su vidljivi, te služe kao izuzetno vredno svedočanstvo crkvenog i kulturnog kontinuiteta studeničke lavre.
Umetnost.
Arhitektura
Malo je mesta koja su do danas zadržala iskru lepote duha i autentične pojave davnih vremena. Manastir Studenica jedno je od njih, jer predstavlja sasvim jedinstvenu, prelepu i skladnu srednjovekovnu celinu čiji je najznačajniji deo nastao u razdoblju između 12. i 14. veka. Ovaj kompleks vremenom se razvijao, a danas ga čini jedinstveni skup zadužbina sa monumentalnom crkvom Bogorodice Dobrotvorke u sredini. Najlepša i umetnički najsloženije oblikovana građevina u Studenici, Bogorodičin hram, predstavlja remek-delo arhitekture s kraja 12. veka. Dužinom od preko 40 m dominira prostorom oivičenim kružnim zidom sa dve kapije, kulama i visokim pirgom. Nalik krstu upisanom u krug utvrđenja koje štiti manastir, ovaj veličanstveni stari hram izgrađen od najskupocenijeg mermera presijava se na suncu poput dragocene relikvije izložene pod otvorenim nebom ili pak mermernog prestola sa koga njen ktitor, veliki župan Stefan Nemanja, vlada i posle smrti. Ukoliko se dvorište manastira shvati kao vremenska mapa, svaki arhitektonski spomenik na njoj predstavlja po jedan međaš, osoben za period u kome je nastao. Tako iz vremena Stefana Nemanje ‒ Svetog Simeona Mirotočivog i njegovog sina Svetog Save, pored Bogorodičine crkve potiču i trpezarija u njenoj neposrednoj blizini, ostaci Velikih konaka namenjenih za život monaha i rezidencija ktitora, nekada raskošna građevina dimenzija 30 × 10 m u osnovi, predviđena za boravak članova vladarske porodice i uglednih gostiju. U trpezariji su sačuvani kameni stolovi i zidana sedišta.
Crkva posvećena Bogorodici Studeničkoj (Dobrotvorki) jedan je od najbolje sačuvanih objekata iz 12. veka u svetu. Na podizanju ove jednobrodne jednokupolne građevine izvanredne lepote i skladnih proporcija, sa trodelnim oltarskim prozorom na istoku i pripratom na zapadu, radili su najobrazovaniji i najtalentovaniji graditelji i klesari toga doba. Srpski veliki župan Stefan Nemanja, vladar univerzalnih i širokih duhovnih shvatanja koji je imao priliku da izbliza upozna umetnost Vizantije i Zapada, shvatio je da najbolje ideje i dostignuća vodećih stilova toga doba – romanskog i vizantijskog, ne treba da se razdvajaju. Želeći da ih objedini, odlučio je da njegova zadužbina bude svojevrsna sinteza stilova. Tako je unutrašnji prostor Bogorodičine crkve ustrojen po načelima vizantijske umetnosti, sa oltarskim prostorom na istoku, dok su obrada zidnih površina i spoljašnjosti svojstveni romanici. Takva praksa bila je donekle rasprostranjena duž zapadnog i istočnog jadranskog primorja, gde su se susretali uticaji Istoka i Zapada. Upravo je iz primorskih krajeva svoje države, najverovatnije iz grada Kotora u Boki, Nemanja doveo najveštije majstore. Bogorodičina crkva u Studenici je za svoje vreme bila izuzetno skupa građevina, tokom čijeg su podizanja korišćeni najkvalitetniji materijali i nanovija znanja, uz angažovanje posebnih graditelja i klesara. Moć i privredni procvat srpske države, posebno rudarstva, omogućili su podizanje jedne ovakve zadužbine. Uloženi su veliki trud i sredstva kako bi se glavni studenički hram i ujedno grobna crkva osnivača zajedno sa pratećim objektima završio za samo nešto više od decenije, svakako do 1196. godine. Bogorodičina crkva u Studenici ozidana je blokovima skupocenog belog i sivog mermera vrhunskog kvaliteta, vađenog u kamenolomu na planini Radočelo, 3 km udaljenom od manastira, koji i danas postoji. Spoljna strana mermernih blokova Bogorodičine crkve u Studenici obrađena je tako da je glačana, a na nekim mestima ima skulpturu. Ovu vrstu delikatnog posla mogli su da obave samo veoma vešti, posebno obučeni majstori. Na istoku crkvu krasi izuzetno lep mermerni prozor sa tri otvora, dekorativno ukrašen. Svi ulazi su takođe od najfinijeg mermera, visoki i veličanstveni, sa raskošnom zidnom skulpturom. Neposredno ispod krova je niz klesanih
likova, koji su specifična vrsta ukrasa, retko sačuvana, otuda i izuzetno vredna. Svojim značajem izdvaja se skulptura Bogorodice sa Hristom i dva arhanđela iznad glavnog ulaza, nastala oko 1190. godine i po prvi put označena srpskoslovenskim natpisima u to doba. Na njoj su sačuvani tragovi boje i pozlate. Posebnu zanimljivost predstavlja pet dragocenih crteža koje su stručnjaci otkrili urezane na fasadama, kako bi se olakšalo izvođenje složenih ulaza i postolja kupole. Reč je o jedinstvenim nacrtima koji se ubrajaju u najstarije sačuvane arhitektonske crteže, važne za razumevanje procesa građenja u srednjem veku. Upečatljivu spoljašnjost glavnog hrama manastira Studenice dodatno naglašava široka kupola obojena crveno. Po uzoru na studeničku crkvu Bogorodice Dobrotvorke u vreme Stefana Nemanje, Svetog Save i kasnije, do početka 14. veka, podignuti su brojni slični hramovi, svrstani u stil objedinjen zajedničkim nazivom „raški“, po srednjovekovnoj prestonici Rasu u oblasti današnjeg grada Novog Pazara, gde je bilo sedište srpske države. Ipak, Bogorodičinoj crkvi u Studenici pripada posebno mesto i ona se s pravom označava teško dostižnim uzorom arhitektonske lepote. Vrhunac umetničkog oblikovanja u Manastiru Studenici predstavlja zapadni portal koji se nalazi između spoljašnje i unutrašnje priprate. Na severnom zidu potkupolnog prostora je jedinstveni prozor-vitraž iz 12. veka izrađen od olova, sa perforiranim medaljonima koji prikazuju osam fantastičnih životinja i dve rozete.
Studenički orao
„…I kao neki neboparni orao… koji … se istrgao i u visinu uzleteo da dođe do onoga besmrtnoga i svetoga istočnika i da vidi hlad božanstvenoga grada Višnjeg Jerusalima.“
Ovako Prepodobni Simon Monah (srpski kralj Stefan Prvovenčani) početkom 13. veka opisuje svoga oca – Prepodobnog Simeona Nemanju. Po starom monaškom predanju sačuvanom u Manastiru Studenici, mermerni orao iz 12. veka isklesan na nadvratniku ulaza u glavnu studeničku crkvu predstavlja Stefana Nemanju koji se i u žitijnoj književnosti izjednačava sa neboparnim orlom koji srpski narod i državu iz meteža ovoga sveta uzvodi sve ka večnom pristaništu – Carstvu Hristovom.
Studenički Krst
Poznati „Studenički Krst“ nalazi se iznad severnog ulaza Nemanjine Bogorodičine crkve. Ovaj krst je postao prepoznatljivi znak srpskog srednjovekovnog graditeljstva, kulture i doba Stefana Nemanje. On predstavlja spoj ranohrišćanske simvolike sidra, tj. spasenja i sigurnosti u Carstvu Božijem, i simvolike rasta i napredka koja se vidi u biljno dekorisanim završecima krsta.
Sledeći, 13. vek, doneo je Studenici novu građevinu: srpski kralj Radoslav, sin Stefana Prvovenčanog i unuk Stefana Nemanje, podigao je ispred zapadne fasade Bogorodičine crkve oko 1230. godine veliku spoljašnju pripratu sa bočnim paraklisima sa severne i južne strane. Reč je o dugoj, veoma prostranoj i visokoj konstrukciji pravougaone osnove. Njene fasade zidane su sigom koja daje kontrast mermernoj spoljašnjosti Bogorodičine crkve, čime se dobija poseban utisak. Svi njeni prozori, kao i glavni ulaz, izrađeni su od svetlog mermera. Radoslavljeva priprata je omogućila zaštitu bogato ukrašenog, skupocenog zapadnog ulaza u Bogorodičinu crkvu u Studenici. Unutar nje je i velika kamena posuda koja je služila za čuvanje osvećene vode.
U približno isto vreme kada je nastala spoljašnja priprata, oko 1230. godine, nepoznati ktitor, verovatno iz porodice Nemanjić, podigao je malu crkvu posvećenu Svetom Nikoli. Crkva Svetog Nikole (tzv. Nikoljača), najmanja je i najjednostavnija od tri sasvim očuvane crkve u manastirskom kompleksu. Jednobrodna građevina sa polukružnom oltarskom apsidom na istoku, presvedena je poluobličasto. Zidana je od lomljenog i pritesanog kamena i krečnog maltera. Ispitivačkim arheološkim radovima 1968. godine utvrđeno je da je Nikoljača bila zatrpana zemljom u visini od jednog metra. Kada je crkva oslobođena nanosa zemlje, građevina je dobila mnogo u proporcionalnosti. Sem toga, otkriveni su tragovi trema, ostaci fresaka u soklu, kao i više srednjovekovnih grobnica.
Studenička crkva posvećena Svetom Jovanu Preteči sačuvana je samo u temeljima, a na osnovu arheoloških istraživanja i bakroreza iz 1733. godine zna se kako je izgledala. Radilo se o maloj jednobrodnoj crkvi presvedenoj poluobličastim svodom, sa polukružnom apsidom na istoku.
Srpski kralj Milutin, praunuk Stefana Nemanje, podigao je 1314. godine južno od Radoslavljeve priprate crkvu Svetih Joakima i Ane, poznatiju zbog svog ktitora kao „Kraljeva crkva“. Ovaj skladni hram predstavlja remek-delo vizantijske i srpske arhitekture početka 14. veka i delo je iskusnih majstora. Konstrukcija za koju se spolja stiče utisak da je jednostavna, zapravo je dobro razrađen model složene strukture sa osnovom koja pripada tipu sažetog upisanog krsta.
Visoko u brdima planine Radočelo, na teško pristupačnim mestima netaknute prirode, oko 12 km udaljenim od manastira Studenica, nalaze se dve isposnice, Donja i Gornja, koje predanje direktno vezuje za Svetog Savu i vreme oko 1207. godine, kada je on bio iguman. Podignute pri stranama strmih i visokih stena, isposnice su teško pristupačne. To je tokom 16. i 17. veka, u vreme vlasti turskog osvajača nad teritorijom današnje Srbije i šire, pružilo sigurnost i utočište monasima-podvižnicima koji su tu provodili vreme u molitvi, baveći se pisanjem i prepisivanjem knjiga. Mala crkva Donje isposnice nastala je najverovatnije u 16. veku, a posvećena je Bogorodičinom Pokrovu. Crkva Gornje Savine isposnice iz istog je vremena i udaljena je od Donje isposnice oko pola sata hoda. Njena crkva, priljubljena uz stenu, posvećena je Svetom Georgiju, a u neposrednoj blizini je i izvor lekovite vode koji nikada ne presušuje i predanjem je vezan za Svetog Savu.
Živopis
Deset godina nakon što je završena izgradnja Bogorodičine crkve, sinovi Stefana Nemanje, posebno Sava Nemanjić, u to vreme iguman Studenice, potrudili su se da dostojno završe očevu zadužbinu i grobnu crkvu. Savinom zaslugom pozvani su najbolji slikari toga vremena, koji su započeli oslikavanje Bogorodičinog hrama koristeći najskuplju azurno plavu boju i zlato. Majstori koji su u Studenici ostavili remek-delo zidnog slikarstva došli su po svemu sudeći iz Carigrada, ali su natpisi na freskama po prvi put ispisani na starom srpskom jeziku, ćirilicom. Živopisanje su završili 1209. godine, što je navedeno u vrednom originalnom natpisu u osnovi kupole Bogorodičine crkve:
Ovaj Presveti hram Prečiste Vladičice naše Bogorodice sazdan bi veleslavnim velikim Županom i svatom (prijateljem) cara grčkog kir Alekse, Stefanom Nemanjom koji je primio anđeoski obraz kao Simeon monah … (a završen – naslikan – bi trudom velikog župana … Stefana … i) velikog kneza Vukana godine 6717. (to je 1209. godina), indikta 12. I mene, koji sam tu radio, pomenite Savu grešnoga.
Studeničko slikarstvo ranog 13. veka jedno je od najvrednijih ostvarenja umetnosti istočnohrišćanskog sveta tog vremena. Prvobitni živopis delom je sačuvan u oltaru, potkupolnom prostoru, zapadnom zidu i donjim zonama naosa. Centralno mesto u oltaru zauzima kompozicija Bogorodice Orante sa anđelima, ispod koje je predstava Hrista koji pričešćuje apostole. U najznačajnije zidne slike Bogorodičine crkve u Studenici ubraja se predstava Bogorodice Studeničke, posebno poštovane pokroviteljke Manastira, ispod koje je mesto predviđeno za tron igumana, okruženo likovima duhovnih uzora Svetog Save – Save Osvećenog i princa Joasafa koji se, kao i Sava, odrekao prestola da bi se zamonašio. Najmonumentalnija i po umetničkim odlikama najznačajnija jeste kompozicija Raspeća Hristovog na zapadnom zidu glavnog dela hrama.
Studeničko Raspeće jedno je od najlepših dela vizantijske umetnosti 13. veka. Ova upečatljiva freska nepoznatog autora izuzetnog talenta prikaz je najtužnijeg događaja hrišćanske istorije, trenutka Hristove smrti na krstu koju oplakuju anđeli u prisustvu njegove majke, Presvete Bogorodice, nekoliko žena i najomiljenijeg učenika Svetog Jovana Bogoslova, kraj koga je vojnik Longin. Tamnoplava pozadina na kojoj sijaju zlatom slikane zvezde asocira na mrak koji je u trenutku Hristove smrti prekrio čitavu zemlju. Ova kompozicija svojom monumentalnošću nagoveštava trijumf Hristove iskupiteljne žrtve i radost dolazećeg Vaskrsenja. U neposrednoj blizini Raspeća, iznad grobnice osnivača Studenice, naslikana je Presveta Bogorodica koja pred Hristom Pravednim Sudijom zastupa Svetog Simeona Nemanju sa svojom zadužbinom u rukama.
U studeničkoj ulaznoj kuli na istoku, oko 1210. godine bili su naslikani i portreti Nemanjinih sinova, velikog župana Stefana Prvovenčanog i velikog kneza Vukana, najstariji u srpskoj umetnosti.
Kada su zbog oštećenosti freske Bogorodičine crkve u Studenici iz vremena Svetog Save zahtevale obnovu, studeničko bratstvo predvođeno igumanom Simeonom angažovalo je grupu najveštijih srpskih slikara, među kojima je bio i monah Longin, da 1568/1569. godine izvrši ovaj složen i obiman posao. Obnova živopisa iz 13. veka urađena je stručno i znalački, i predstavljala je poduhvat nalik restauratorskom, prvi te vrste u Srba. Kao svedočanstvo obnove ostao je ktitorski natpis ispod kompozicije Uspenja Bogorodice na zapadnom zidu. U programu živopisa priprate izdvajaju se predstave Strašnog suda, ciklusa Stradanja Hristovog, i ktitorska kompozicija monahinje Anastasije u kolenopreklonoj molitvi pred Presvetom Bogorodicom.
Radoslavljeva priprata
Živopis u Radosavljevoj priprati i bočnim kapelama potiče iz četvrte decenije 13. veka, a po stilskim odlikama blizak je freskama glavne crkve. U severnoj kapeli nalazi se, pored kompozicije Služba arhijereja, ciklus Svetog Nikole. U južnoj kapeli su u okviru ktitorske kompozicije prikazani Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani i njegov sin kralj Radoslav sa suprugom Anom. Na severnom zidu su predstave trojice srpskih arhijereja: Save, Arsenija i Save II, mlađeg brata kralja Radoslava. Od preostalih scena iz života Svetog Simeona, posebno se izdvaja kompozicija Prenosa njegovih moštiju.
Crkva Svetog Nikole
Od živopisa crkve Svetog Nikole, nastalog posle 1230. godine, preostali su tek fragmenti. U oltaru je sačuvana figura Bogorodice sa dva anđela koji joj se klanjaju. Ispod nje su figure tri arhijereja iz kompozicije Služba arhijereja. Od stojećih figura najimpresivniji je lik Svetog Jovana Preteče. Ulazak u Jerusalim i Mirosnice na Hristovom grobu na zapadnom zidu jedini su preostali delovi ciklusa Velikih praznika. Konzervatorskim radovima u Nikoljači je otkriven deo živopisa sa veoma zanimljivom ornamentikom krugova, rozeta, medaljona i geometrijskih motiva upletenih u lozicu.
Kraljeva crkva
Severozapadno od Bogorodičine crkve nalazi se crkva posvećena Bogorodičinim roditeljima, Svetom Joakimu i Ani. Po svom ktitoru, kralju Milutinu, nazvana je „Kraljeva crkva‟. Na njenoj fasadi, ispod krovnog venca, u kamenu je uklesan natpis:
+ U ime Oca i Sina i Svetoga Duha, ja, sluga Božiji Stefan Uroš, praunuk svetoga gospodina Simeona i unuk Prvovenčanoga kralja Stefana, sin velikoga kralja Uroša, i kralj svih srpskih zemalja i pomorskih, sazidah ovaj hram u ime svetih pravednika i predaka Hristovih Joakima i Ane, 6822. godine, 22. indikta (ovde je u pitanju omaška pisara jer bi za navedenu godinu odgovarajući bio 12. indikt). I sve što priložih ovome svetom hramu i u hrisovulju upisah. Ko li ovo izmeni, neka je proklet od Boga i od mene grešnoga, amin! + Sazida se, pak, ovaj hram trudom arhimandrita i protosinđela igumana Jovana.
Najveću vrednost crkve Svetih Joakima i Ane predstavlja njen izvanredan živopis, nastao oko 1314. godine. Delo je Milutinovih majstora koji su oslikali većinu njegovih zadužbina, predvođeni solunskim slikarom Mihailom Astrapom. Freske su sačuvane u velikoj meri, ujednačene su po stilu i estetskoj vrednosti i pokrivaju sve zidove, uključujući i kupolu. Svojim likovnim vrednostima živopis je svrstao ovaj, po dimenzijama skroman hram, među najdragocenije srpske spomenike 14. veka. Veoma ujednačen umetnički nivo čitavog ansambla fresaka čini da se ovo slikarstvo po svojim težnjama i ostvarenjima uklapa u najveće umetničke domete klasicističkog stila ranopaleologovske epohe u vizantijskoj kulturnoj sferi. Freske su sačuvale autentični izgled i nikada nisu preslikavane. U donjoj zoni naslikan je ktitor kralj Milutin sa modelom svoje zadužbine u rukama u pratnji supruge Simonide, zajedno sa praroditeljima – pradedom Svetim Simeonom i njegovim sinom Svetim Savom Srpskim. U nastavku su prikazani roditelji Presvete Bogorodice – Sveti Joakim i Ana i sama Bogorodica sa Hristom. Impresivna predstava kralja Milutina izrazito je autentičan prikaz srpskog vladara u starijem životnom dobu, a izvanredni likovi Svetog Save i Svetog Simeona sede kose i brade svrstavaju se među najznačajnije sačuvane portrete istorijskih ličnosti u srpskom srednjovekovnom slikarstvu. Izvanredan po svemu, ciklus Bogorodičinog života u Kraljevoj crkvi jedno je od najuspelijih ostvarenja vizantijske umetnosti svog vremena.
Savine isposnice
Hilandarski zograf Georgije Mitrofanović, jedan od najboljih slikara prve polovine 17. veka, oko 1618. godine izveo je živopis u crkvama Donje i Gornje Savine isposnice. Pre toga on je u Studenici naslikao jedan Deizisni čin, danas na ikonostasu crkve Svetog Nikole. Živopis Gornje Savine isposnice samo je fragmentarno sačuvan, pri čemu treba uzdvojiti fresku Uspenja Bogorodice. Zidno slikarstvo Donje Savine isposnice svrstava se u značajna ostvarenja Georgija Mitrofanovića. Uprkos mestimičnim oštećenjima, lepotom i značajem izdvajaju se kompozicije Ulaska u Jerusalim i Silaska u ad, kao i niz poprsja proroka. Freske Donje i Gornje Savine isposnice popravljao je početkom 19. veka poznati slikar Aleksije Lazović, autor ikona sa ikonostasa Donje Savine isposnice.
Riznica
Riznicu Studenice osnovao je svojim vrednim poklonima još srpski veliki župan Stefan Nemanja. Tokom vekova je obogaćivana zaslugom mnogih priložnika. Burni istorijski događaji odneli su značajan deo najstarijih i najvrednijih predmeta i dokumenata, jer je Studenica više puta stradala. Riznica Studenice danas čuva bogoslužbene predmete i dela crkveno-umetničke namene od neprocenjive istorijske, kulturne i duhovne vrednosti, nastala u periodu od 12. do početka 20. veka. Sadrži ostvarenja umetničkog zlatarstva, tekstila i veza, kivote za mošti, bogoslužbene sasude, ikone, pojaseve i pafte, rukopisne i štampane knjige u raskošnim okovima, kao i povelje vladara – bogato ukrašene ruske gramate i vlaške povelje i dokumenta na srpskom, turskom, ruskom i nemačkom jeziku. Najstariji i najznačajni eksponat studeničke riznice je zlatni prsten srpskog kralja Stefana Prvovenčanog iz 11. ili 12. veka, pronađen zajedno sa njegovim moštima, u kivotu Svetog Kralja, na lancu, uvijen u tkaninu, gde se i čuvao do 1955. kada je izvađen i izložen u riznici. Posebnu dragocenost predstavljaju pokrov za kivot Svetog Stefana Prvovenčanog s kraja 14. veka, dar sultanije Olivere Despine, kćeri kneza Lazara i žene sultana Bajazita, plaštanica Antonija Iraklijskog, izuzetno vredan rad vizantijske primenjene umetnosti iz prve četvrtine 15. veka, i epitrahilj iz 16. veka sa poprsjima svetih u medaljonima, uključujući i Svetog Simeona i Savu Srpskog. Izuzetno delo zlatarstva je stavroteka – kutija za svete relikvije Časnog krsta iz 1628. godine u okovu od pozlaćenog srebra, ukrašena plavim i srebrnim emajlom i poludragim kamenjem. Na njoj su reljefne predstave Hristovog Vaznesenja, okružene simbolima jevanđelista, dok su po obodu scene lova. Reprezentativna pozlaćena kadionica i duborezbareni krst u pozlaćenom okovu, po tradiciji pripisivani Svetom Savi, a nastali su krajem 16. i početkom 18. veka. Iz 17. veka datira više predmeta od pozlaćenog srebra, poput ripida proigumana Joakima i petohlebnice koja je rad majstora Ivana iz 1636/1637. godine. Najreprezentativniji rad 18. veka predstavlja tzv. Temišvarski triptih iz 1750. godine, slikani okovani relikvijar ukrašen sedefom i kornjačevinom. Fond riznice čine i brojni darovi istaknutih pojedinaca i vladara novijeg doba. Tokom poslednjih arheoloških iskopavanja u Studenici je pronađena retka reljefna ikonica Bogorodice sa Hristom iz 12. veka, izrađena od plemenitog kamena steatita svetlozelene boje.
Prva stalna postavka riznice Manastira Studenica bila je pripremljena 1955. godine i smeštena u Radoslavljevoj priprati, dok je druga, autora Mirjane Šakote, urađena 1986. godine u prostoru posebno uređenom za tu namenu, u blizini trpezarije Svetog Save. U toku je priprema nove stalne izložbene postavke riznice Manastira Studenice.
Kivot majstora Antonija, izveden u složenoj tehnici intarzije 1608. godine, izuzetan rad i svetinja u kojoj je vekovima počivalo telo Prepodobnog Simona – Svetog kralja Stefana Prvovenčanog, izloženo je u posebnoj vitrini u glavnom delu Bogorodičine crkve, neposredno iznad mesta gde je on prvobitno bio sahranjen u Studenici preko puta svog oca Stefana Nemanje – Svetog Simeona Mirotočivog.
Biblioteka Manastira Studenice
Knjižni fond Manastira Studenice danas čini oko 500 starih i retkih knjiga i 6500 publikacija novijeg datuma. Popis i obradu zbirke starih i retkih knjiga otpočela je pažljivim pregledom i radom tokom više godina Milka Zečević, zamenica upravnika biblioteke SANU. Od 2015. godine do danas, Manastir Studenica je uz podršku Ministarstva kulture Republike Srbije pokrenuo i kao nosilac realizovao nekoliko faza projekta Revizija i stručna obrada fonda Biblioteke manastira Studenice, kojim posvećeno rukovodi prof. dr Maja Anđelković. Studenička biblioteka prva je manastirska biblioteka priključena na međunarodni onlajn bibliografski sistem COBISS (od 2017. godine) i uređena prema svim važećim nacionalnim i međunarodnim standardima, čime su postavljene nove granice očuvanja kulturne baštine. Saradnici na ovim projektima su bibliotekari Univerzitetske biblioteke i Narodne biblioteke „Vuk Karadžić“ u Kragujevcu, Narodne biblioteke „Stefan Prvovenčani“ u Kraljevu, Matice Srpske u Novom Sadu i Patrijaršije Srpske u Beogradu.
Fond stare i retke knjige Manastira Studenica
Osnivanje manastira podrazumevalo je postojanje najneophodnijih bogoslužebnih knjiga. Sam Sveti Sava u Žitiju Svetog Simeona potvrđuje da je Studenicu između ostalog obdario i knjigama, propisujući u 12. glavi Studeničkog tipika način staranja o njima. Usled čestih ratnih prilika i pohara, fond studeničkih rukopisnih knjiga znatno je osiromašio tokom vremena. Uz to, u doba Prvog srpskog ustanka najvrednije rukopisne knjige ostavljene su u manastiru kako bi ih preostali monasi sačuvali. Po predanju, u strahu da ne padnu u ruke Turcima mnogi studenički rukopisi su spaljeni. Naučna istraživanja potvrdila su da je u Studenici nekada postojala živa prepisivačka delatnost. Samo iz 17. veka o tome nalazimo potvrdu u radu pisara Averkija Hilandarca koji 1619. godine u Gornjoj isposnici prepisuje «Obraznik Svetog Save Srpskog» tj. Tipik Manastira Studenice, i pisara Diomidija, koji prepisuje Posni Triod 1622. godine, navodeći u zapisu u toj knjizi da ju je pisao u studeničkoj crkvi Blagoveštenja, koja se nalazila s južne strane studeničkog «grada» (utvrđenog obziđa) na odstojanju «hitca kamenom».
Mnogi od najstarijih studeničkih rukopisa dospeli su spletom različitih istorijskih okolnosti u biblioteke širom sveta – u Sankt Peterburgu, Bolonji, Plovdivu, Pragu, Ljubljani, Zagrebu i Beogradu, a ima ih i u bibliotekama Manastira Hilandara i Kovilja. Od nekada dragocene stare studeničke biblioteke u fondu stare i retke knjige Manastira danas se čuva mali broj rukopisa. Među njima se svojom lepotom posebno izdvaja rukopisno Četvorojevanđelje iz prve polovine 16. veka, ukrašeno velikim zastavicama i prepletenim inicijalima izvedenim bojom i zlatom. Od izuzetnog istorijskog značaja je Sinodik Manastira Studenice pisan u periodu o 1655. i 1758. godine, kao i Pomenik preminule studeničke bratije iz 1815. godine. Među štampanim knjiga posebno su važni Trebnik Petra Mogile (1646), Mač duhovni Lazara Baranoviča (1666), kao i Tumačenje Jevanđelja (druga polovina 18. veka), knjiga u kojoj su pronađeni zapisi i crteži hadži Ruvima Neškovića, arhimandrita manastira Bogovađe i jednog od vođa Prvog srpskog ustanka, koji se u rano proleće 1803. godine izvesno vreme (oko jednog meseca) skrivao u Studenici. U knjizi Minej za mesec oktobar (1787) nedavno su otkriveni zapisi Svetog Mardarija Libertvilskog i Sveameričkog episkopa o njegovom monašenju i đakonjenju u Studenici 1906. godine. Kada je reč o ukrasu štampanih knjiga, lepotom se izdvajaju okov za jevanđelje episkopa Simeona s kraja 16. veka (priložen Studenici 1618/1619. godine) i okov za Jevanđelje ruskog cara Aleksandra Prvog iz 1813. godine.
Interaktivna stalna postavka u centru za posetioce u trpezariji Svetog Save
Obaveštenje: Posete interaktivnoj stalnoj postavci u centru za posetioce u trpezariji Svetog Save obustavljene su do daljnjeg radi poštovanja propisanih epidemioloških mera za suzbijanje pandemije Kovid-19 virusa.
U centru za posetioce Manastira Studenice smeštenom u trpezariji Svetog Save nalazi se interaktivna stalna postavka, jedna od prvih te vrste kod nas. Realizovana je u okviru pionirskog projekta pokrenutog 2018. godine u saradnji sa kreativnom agencijom LiveViewStudio, čiji je cilj predstavljanje umetničkog, kulturnog i duhovnog nasleđa Manastira Studenice putem novih medija, proširene stvarnosti i posebne interaktivne monografije. Pomoću novih medija i tehnologije stvorena je obrazovno-informaciona platforma koja na zanimljiv i inovativan način predstavlja znamenitosti i kulturno-istorijsko nasleđe kompleksa Manastira Studenice. Autor koncepta i postavke je Marko Todorović.
Na ulazima u manastirski kompleks postavljene su interaktivne info tabele sa osnovnim informacijama i uputstvom za upotrebu aplikacija. Na stolovima u trpezariji Svetog Save posetioci mogu, audio-vizuelnim putem, steći saznanja kroz priče o nastanku, arhitekturi i umetnosti Manastira Studenice. Apstraktni pejzaži sa suncem, autora Luke Dedića, konačno značenje dobijaju upotrebom aplikacije i pojavom svetih ličnosti iz Loze Nemanjića u proširenoj stvarnosti. Jedinstveni doživljaj pruža mogućnost da se Studenica doživi upotrebom naočara za virtuelnu stvarnost, koje posetiocima omogućavaju doživljaj uzdizanja, odnosno vertikalnog VR 360 penjanja unutar i iznad Bogorodičine crkve, uz video snimak napravljen pomoću drona sa 360 video kamerom. 3D modeli, fotografije, animacije i kratki filmovi predstavljeni su i u okviru interaktivnog kataloga Digitalna_Studenica. Sadržaj u proširenoj stvarnosti je moguće otkriti upotrebom uslužnih tableta u vizitorskom centru ili instaliranjem aplikacije Holograd sa App Store i Google Play.
Oni koji poseduju interaktivnu monografiju „Digitalna Studenica“ nakon instaliranja aplikacije Holograd takođe mogu pristupiti svim interaktivnim sadržajima na mestima označenim u knjizi. Ova publikacija dostupna je na srpskom jeziku, a prevedena je i na sedam stranih jezika: ruski, engleski, francuski, italijanski, nemački, kineski i japanski.
Napomena: Nakon instaliranja aplikacije Holograd, sačekajte da se aplikacija pokrene, a zatim u meniju odaberite „Studenica“. Ulaskom na stranicu „Digitalna Studenica“ klikom na „Podešavanja“ u gornjem desnom uglu odaberite jedan od dostupnih jezika: srpski, engleski ili ruski; zatim kliknite na plavi krug označen sa AR / VR u dnu stranice. U zavisnosti od toga da li ste u centru za posetioce ili želite da gledate interaktivne delove knjige Digitalna Studenica, kliknite na „Postavka“ ili „Katalog“.
Spomenik kulture od izuzetnog značaja pod zaštitom Uneska
Manastir Studenica se nalazi na teritoriji opštine Kraljevo, Republika Srbija.
Proglašen je za spomenik kulture 1947. godine, a kao spomenik od izuzetnog značaja kategorisan je 1979. godine.
Upisan je u Uneskovu Listu svetske kulturne baštine i prirodne baštine 1986. godine. http://whc.unesco.org/en/list/389
Manastir Studenica nalazi se u okviru rezervata biosfere „Golija-Studenica“, koji je od 2001. godine stavljen pod zaštitu UNESCO-a na osnovu prirodnih vrednosti Parka prirode „Golija“ i kulturnog nasleđa Manastira Studenica. http://www.unesco.org/new/en/natural-sciences/environment/ecological-sciences/biosphere-reserves/europe-north-america/serbia/golija-studenica/
Zbog izuzetnih kulturnih vrednosti, Manastir Studenica je spomenik kulture na kojem se neprekidno izvode zaštitni radovi.
https://nasledje.gov.rs/index.cfm/spomenici/pregled_spomenika?spomenik_id=90804
Izvor:https://manastirstudenica.rs/
Najlepše fotografije sa foto konkursa „Poseti Studenicu’’
Izvor: https://studenicainfo.rs/
