Prvi Bogomoljački pokret se pojavio na područiju Banata u 19. veku, zatim se širi na Bačku, a bilo ga je i na područiju cele Karlovačke mitropolije.
Savremenik tog doba pokret drugačije naziva „Pokret pobožnih„ i daje svoj opis samog pokreta:pojavile su se bogomoljačke družine, koje su izvile kao bujni izvor naše prijatne ali još neugasive pobožnosti.
Kako je pokret izgledao: ljudi,žene,stari skupljaju se kod pojedinih čitaju Sveto Pismo,poju naše duhovne pesme,redovno idu u crkvu,sa naručitom pažnjom slušaju svešteničku propoved.
Posle ratova 1876-78 (Srpsko-turskog rata),pokret se pojavljuje i u drugim delovima Srbije. Bogomoljački pokret se pojavmuje i za vreme, Prvog svetskog rata među srpskim vojnicima na Krfu i Solunskom frontu. U svojoj knjizi „Divan„ o bogomoljcima,Vladika Nikolaj piše kako se pokret pojavio i u logoru Nežider ( Austro-Ugarski zarobljenički logor kroz koji je prošlo oko 17 hiljada Srba). Zvanično formiranje Bogomonjačkog pokreta je bilo na velikom, Bogomonjačkom saboru u Krnjevu 1920 godine.
Od tada je počeo da deluje u krilu crkve kao „Pravoslavna Narodna Hrišćanska Zajednica„ pod neposrednim rukovostvom Vladike Nikolaja.
Period između dva rata može se nazvati „Zlatno bogomoljačko doba„ i po nekim procenama pokretu je pristupilo oko 100 hiljada Srba i formirbno preko 500 brastava.Šireći se pokret se pojavljuje gotovo svuda gde su Srbi,a naručito se raširio na područiju Šabačko-Valjevske eparhije.
Najveći bogomoljački sabor je održan u Žiči 1938 godine,na kom je prisustovalo oko 100 hiljada bogomoljaca. Za vreme Drugog svetskog rata veliki broj bogomoljaca je stradao sa svojim narodom. Iz redova bogomoljaca izabran je najveći broj sveštenika,monaha i monahinja u posle ratnoj Srbiji i šire.
Šta je krasilo Bogomoljce?
Savremenik tog doba piše o karakteristikama prvih bogomoljaca:
Njihov život nosi pečat svetosti, trpljivi su prema uvredama, ne psuju, ne kunu, običavaju da se mole Bogu dva puta dnevno, a ponekad vrše ponoćnu molitvu, poste sredu i petak i sve postove.
Pričešćuju se četri puta godišnje, ne žive nevenčano, skromno se odevaju,pošteni su ne kradu. To su uslovi da se uđe u red bogomoljaca.
– Uspeh bogomoljačkog pokreta i šta znači biti bogomoljac –
Rezultati bogomoljačkog rada su neprocenjivi iz tog doba. Oni su:narod se više vraćao crkvi, više se molio Bogu po kućama, više su se praznovali crkveni praznici i postili postovi, manje je bilo rasturenih brakova, manje se psovalo u narodu, veća pažnja se obraćala hramovima, grade se novi, obnavljaju stari,pomaže se siromašnima, starim i bolesnim.
Bogomoljci su dali lični primer!
Uspeh je nesaglediv u očuvanju vere,zaustavljanju širenja advensističke crkve,širenju komunizma,ateizma,jačanju katoličke crkve.
Bogomoljci su dalji veliki doprinos u rušenju konkordata sa katoličkom crkvom.
I na kraju šta znači biti bogomoljac???
Znači samo jedno,a to je biti dobar i istrajan hrišćanin. Biti dobar i istrajan hrišća se postiže samo i nikako drugačije nego u sve ukupnoj delatnosti utkanoj i učlanjenoj u Crkvu Božiju, u božanski organizam koji oživotvara Duh Sveti!
